Ook tijdens de Covid-19 pandemie is helder naar voren gekomen dat overgewicht een uitlokkende factor is voor ernstige ziekteverschijnselen.
In dit artikel wordt uiteengezet wat onder overgewicht (obesitas) verstaan wordt en de relatie met kanker.
Obesitas en kanker
- Wat is obesitas?
- Hoe vaak komt overgewicht of obesitas voor?
- Wat is er bekend over de relatie tussen obesitas en kanker?
- Hoe kan obesitas het risico op kanker verhogen?
- Hoeveel gevallen van kanker kunnen te wijten zijn aan obesitas?
- Verlaagt het vermijden van gewichtstoename of afvallen het risico op kanker?
- Hoe beïnvloedt obesitas de overlevingskansen van kanker?
- Welk onderzoek wordt er gedaan naar obesitas en kanker?
Wat is obesitas?
Obesitas is een aandoening waarbij een persoon een ongezonde hoeveelheid en/of verdeling van lichaamsvet heeft.
Om obesitas te meten, gebruiken onderzoekers vaak een schaal die bekend staat als de body mass index (BMI). De BMI wordt berekend door het gewicht (in kilogram) van een persoon te delen door hun lengte (in meters) in het kwadraat (gewoonlijk uitgedrukt als kg/m 2 ). BMI geeft een nauwkeuriger maatstaf voor zwaarlijvigheid dan gewicht alleen, en voor de meeste mensen is het een redelijk goede (hoewel indirecte) indicator van lichaamsvet.
Andere metingen die de verdeling van lichaamsvet weerspiegelen – dat wil zeggen of er meer vet rond de heupen of de buik wordt gedragen – worden in toenemende mate samen met BMI gebruikt als indicatoren voor obesitas en ziekterisico’s. Deze metingen omvatten middelomtrek en de taille-tot-heupverhouding (de middelomtrek gedeeld door de heupomtrek).
De standaard gewichtscategorieën op basis van BMI voor volwassenen van 20 jaar of ouder zijn:
| BMI in kg/m 2 | Gewichtscategorie |
| Onder 18.5 | ondergewicht |
| 18.5 tot 24.9 | normaal |
| 25,0 tot 29,9 | Overgewicht |
| 30,0 tot 39.9 | Zwaarlijvig |
| 40.0 of hoger | Ernstig zwaarlijvig |
Het National Heart Lung and Blood Institute heeft een BMI-calculator op http://www.nhlbi.nih.gov/health/educational/lose_wt/BMI/bmicalc.htm .
Voor kinderen en adolescenten (jonger dan 20 jaar) zijn overgewicht en obesitas gebaseerd op de BMI-voor-leeftijd groeigrafieken van de Centers for Disease Control and Prevention (CDC’s), die beschikbaar zijn op http://www.cdc .gov/growthcharts/clinical_charts.htm :
| BMI | Gewichtscategorie |
| BMI-voor-leeftijd op of boven seksespecifiek 85e percentiel , maar minder dan 95e percentiel | Overgewicht |
| BMI-voor-leeftijd op of boven seksespecifiek 95e percentiel | Zwaarlijvig |
De CDC heeft een BMI-percentielcalculator voor kinderen en tieners op https://www.cdc.gov/healthyweight/bmi/calculator.html .
Vergeleken met mensen met een normaal gewicht lopen mensen met overgewicht of obesitas een groter risico op vele ziekten, waaronder diabetes , hoge bloeddruk , hart- en vaatziekten , beroertes en veel vormen van kanker. Extreme of ernstige obesitas wordt ook geassocieerd met een verhoogd sterftecijfer; hartaandoeningen , kanker en diabetes zijn verantwoordelijk voor de meeste extra sterfgevallen ( 1 , 2 ).
Hoe vaak komt overgewicht of obesitas voor?
Resultaten van de National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES) toonden aan dat in 2011-2014 bijna 70% van de Amerikaanse volwassenen van 20 jaar of ouder overgewicht of obesitas had en meer dan een derde (36,5%) zwaarlijvig was ( 3 ). In 1988-1994 had daarentegen slechts 56% van de volwassenen van 20 jaar of ouder overgewicht of obesitas.
Het percentage kinderen en adolescenten met overgewicht of obesitas is ook gestegen ( 3 ). In 2011-2014 had naar schatting 9% van de 2- tot 5-jarigen, 17% van de 6- tot 11-jarigen en 20% van de 12- tot 19-jarigen met overgewicht of obesitas. In 1988-1994 waren die cijfers respectievelijk slechts 7%, 11% en 10%. In 2011-2014 was ongeveer 17% van de Amerikaanse jongeren van 2 tot 19 jaar zwaarlijvig. In 1988-1994 was daarentegen slechts ongeveer 10% van de 2 tot 19-jarigen zwaarlijvig ( 4 ).
Volgens de CDC verschilt de prevalentie van obesitas in de Verenigde Staten tussen raciale/etnische groepen. Zo hadden in 2011-2012 onder volwassenen niet-Spaanse zwarten de hoogste prevalentie van obesitas (47,8%), gevolgd door Iberiërs (42,0%), niet-Spaanse blanken (33,4%) en niet-Spaanse Aziaten (10,9%) ( 5 ). Onder kinderen en adolescenten in de leeftijd van 2-19 jaar was de prevalentie van obesitas in 2011-2012 21,9% onder Iberiërs, 19,5% onder niet-Spaanse zwarten, 14,7% onder niet-Spaanse blanken en 8,6% onder niet-Spaanse Aziaten.
De CDC heeft schattingen op staatsniveau van de prevalentie van obesitas onder Amerikaanse volwassenen beschikbaar op http://www.cdc.gov/obesity/data/prevalence-maps.html .
Wat is er bekend over de relatie tussen obesitas en kanker?
INFOGRAFIEK BEKIJKEN EN AFDRUKKEN
Bijna al het bewijs dat obesitas in verband brengt met het risico op kanker is afkomstig uit grote cohortstudies , een soort observationeel onderzoek . Gegevens uit observationele studies kunnen echter moeilijk te interpreteren zijn en kunnen niet definitief vaststellen dat obesitas kanker veroorzaakt. Dat komt omdat mensen met obesitas of overgewicht op andere manieren dan hun lichaamsvet kunnen verschillen van magere mensen, en het is mogelijk dat deze andere verschillen – in plaats van hun lichaamsvet – hun verschillende kankerrisico verklaren.
Ondanks de beperkingen van de onderzoeksopzet, is er consistent bewijs dat grotere hoeveelheden lichaamsvet geassocieerd zijn met een verhoogd risico op een aantal vormen van kanker ( 6 ), waaronder:
- Endometriumkanker:vrouwen met obesitas en overgewicht hebben twee tot ongeveer vier keer zoveel kans als vrouwen met een normaal gewicht om endometriumkanker (kanker van het baarmoederslijmvlies) te ontwikkelen, en extreem zwaarlijvige vrouwen hebben ongeveer zeven keer zoveel kans om de meest voorkomende van de twee belangrijkste soorten van deze kanker ( 7 ). Het risico op endometriumkanker neemt toe met toenemende gewichtstoename op volwassen leeftijd, vooral bij vrouwen die nog nooit hormoontherapie in de menopauze hebben gebruikt ( 8 ).
- Slokdarmadenocarcinoom:Mensen met overgewicht of obesitas hebben ongeveer twee keer zoveel kans als mensen met een normaal gewicht om een type slokdarmkanker te ontwikkelen dat slokdarmadenocarcinoom wordt genoemd, en mensen met extreem zwaarlijvigheid hebben meer dan vier keer zoveel kans ( 9 ).
- Maag-cardiakanker:Mensen met obesitas hebben bijna twee keer zoveel kans als mensen met een normaal gewicht om kanker te krijgen in het bovenste deel van de maag, dat wil zeggen, het deel dat zich het dichtst bij de slokdarm bevindt ( 10 ).
- Leverkanker:Mensen met overgewicht of obesitas hebben tot twee keer zoveel kans als mensen met een normaal gewicht om leverkanker te krijgen. Het verband tussen overgewicht/obesitas en leverkanker is sterker bij mannen dan bij vrouwen ( 11 , 12 ).
- Nierkanker:Mensen met overgewicht of obesitas hebben bijna twee keer zoveel kans als mensen met een normaal gewicht om niercelkanker te krijgen, de meest voorkomende vorm van nierkanker ( 13 ). De associatie van niercelkanker met obesitas is onafhankelijk van de associatie met hoge bloeddruk, een bekende risicofactor voor nierkanker ( 14 ).
- Multipel myeloom:vergeleken met personen met een normaal gewicht hebben personen met overgewicht en obesitas een lichte (10% tot 20%) toename van het risico op het ontwikkelen van multipel myeloom ( 15 ).
- Meningeoom:het risico op deze langzaam groeiende hersentumor die ontstaat in de vliezen rond de hersenen en het ruggenmerg is met ongeveer 50% verhoogd bij mensen met obesitas en met ongeveer 20% bij mensen met overgewicht ( 16 ).
- Pancreaskanker:Mensen met overgewicht of obesitas hebben ongeveer 1,5 keer zoveel kans om alvleesklierkanker te krijgen als mensen met een normaal gewicht ( 17 ).
- Colorectale kanker:Mensen met obesitas hebben iets (ongeveer 30%) meer kans om colorectale kanker te ontwikkelen dan mensen met een normaal gewicht ( 18 ).
Een hogere BMI is geassocieerd met een verhoogd risico op colon- en rectumkanker bij zowel mannen als vrouwen, maar de stijgingen zijn hoger bij mannen dan bij vrouwen ( 18 ).
- Galblaaskanker:in vergelijking met mensen met een normaal gewicht hebben mensen met overgewicht een lichte (ongeveer 20%) toename van het risico op galblaaskanker, en mensen met obesitas hebben een 60% hoger risico op galblaaskanker ( 19 , 20 ). De risicoverhoging is groter bij vrouwen dan bij mannen.
- Borstkanker:Veel onderzoeken hebben aangetoond dat bij postmenopauzale vrouwen een hogere BMI in verband wordt gebracht met een bescheiden toename van het risico op borstkanker. Een toename van de BMI met 5 eenheden is bijvoorbeeld geassocieerd met een toename van het risico met 12% ( 21 ). Onder postmenopauzale vrouwen hebben degenen die zwaarlijvig zijn een 20% tot 40% hoger risico op het ontwikkelen van borstkanker in vergelijking met vrouwen met een normaal gewicht ( 22 ). De hogere risico’s worden vooral gezien bij vrouwen die nog nooit hormoontherapie in de menopauze hebben gebruikt en bij tumoren die hormoonreceptoren tot expressie brengen . Obesitas is ook een risicofactor voor borstkanker bij mannen ( 23 ).
Bij premenopauzale vrouwen is daarentegen gevonden dat overgewicht en obesitas geassocieerd zijn met een 20% verminderd risico op borsttumoren die hormoonreceptoren tot expressie brengen ( 22 ).
- Eierstokkanker:Een hogere BMI wordt in verband gebracht met een lichte verhoging van het risico op eierstokkanker, vooral bij vrouwen die nog nooit hormoontherapie in de menopauze hebben gebruikt ( 24 ). Een verhoging van de BMI met 5 eenheden is bijvoorbeeld geassocieerd met een risicoverhoging van 10% bij vrouwen die nog nooit hormoontherapie in de menopauze hebben gebruikt ( 24 ).
- Schildklierkanker:een hogere BMI (in het bijzonder een toename van de BMI met 5 eenheden) gaat gepaard met een lichte (10%) toename van het risico op schildklierkanker ( 25 ).
Hoe kan obesitas het risico op kanker verhogen?
Er zijn verschillende mogelijke mechanismen gesuggereerd om te verklaren hoe obesitas de risico’s van sommige vormen van kanker zou kunnen verhogen.
- Zwaarlijvige mensen hebben vaak chronische lichte ontstekingen, die na verloop van tijd DNA-schade kunnen veroorzaken die tot kanker leidt. Personen met overgewicht en obesitas hebben meer kans dan personen met een normaal gewicht om aandoeningen of aandoeningen te hebben die verband houden met of die chronische lokale ontsteking veroorzaken en die risicofactoren zijn voor bepaalde vormen van kanker ( 26 ). Chronische lokale ontsteking veroorzaakt door gastro-oesofageale refluxziekte of Barrett-slokdarm is bijvoorbeeld een waarschijnlijke oorzaak van oesofageaal adenocarcinoom. Obesitas is een risicofactor voor galstenen , een aandoening die wordt gekenmerkt door chronische galblaasontsteking, en een voorgeschiedenis van galstenen is een sterke risicofactor voor galblaaskanker ( 27). Chronische colitis ulcerosa (een chronische ontstekingsaandoening) en hepatitis (een leverziekte die ontstekingen veroorzaakt) zijn risicofactoren voor verschillende soorten leverkanker ( 28 ).
- Vetweefsel (ook wel vetweefsel genoemd) produceert overmatige hoeveelheden oestrogeen, waarvan hoge niveaus in verband zijn gebracht met een verhoogd risico op borst-, endometrium-, eierstokkanker en sommige andere vormen van kanker.
- Zwaarlijvige mensen hebben vaak verhoogde bloedspiegels van insuline en insuline-achtige groeifactor-1 (IGF-1). (Deze aandoening, bekend als hyperinsulinemie of insulineresistentie, gaat vooraf aan de ontwikkeling van diabetes type 2.) Hoge niveaus van insuline en IGF-1 kunnen de ontwikkeling van colon-, nier-, prostaat- en endometriumkanker bevorderen ( 29 ).
- Vetcellen produceren adipokines, hormonen die de celgroei kunnen stimuleren of remmen. Het niveau van een adipokine genaamd leptine , dat celproliferatie lijkt te bevorderen , in het bloed neemt bijvoorbeeld toe met toenemend lichaamsvet. En een ander adipokine, adiponectine – dat minder overvloedig voorkomt bij zwaarlijvige mensen dan bij mensen met een normaal gewicht – kan antiproliferatieve effecten hebben.
- Vetcellen kunnen ook directe en indirecte effecten hebben op andere celgroeiregulatoren, waaronder het zoogdierdoelwit van rapamycine (mTOR) en AMP-geactiveerd eiwitkinase.
Andere mogelijke mechanismen waardoor obesitas het kankerrisico kan beïnvloeden, zijn onder meer veranderingen in de mechanische eigenschappen van de steigers die borstcellen omringen ( 30 ) en veranderde immuunresponsen, effecten op het nucleaire factor-kappa-bètasysteem en oxidatieve stress ( 31 ).
Hoeveel gevallen van kanker kunnen te wijten zijn aan obesitas?
Een populatie-gebaseerd onderzoek met BMI- en kankerincidentiegegevens van het GLOBOCAN-project schatte dat in 2012 in de Verenigde Staten ongeveer 28.000 nieuwe gevallen van kanker bij mannen (3,5%) en 72.000 bij vrouwen (9,5%) te wijten waren aan overgewicht of zwaarlijvigheid ( 32 ). Het percentage gevallen dat werd toegeschreven aan overgewicht of obesitas varieerde sterk voor verschillende soorten kanker, maar was zo hoog als 54% voor galblaaskanker bij vrouwen en 44% voor slokdarmadenocarcinoom bij mannen.
Een onderzoek uit 2016 met een samenvatting van wereldwijde schattingen van de fracties van verschillende vormen van kanker die te wijten zijn aan overgewicht/obesitas, meldde dat, in vergelijking met andere landen, de Verenigde Staten de hoogste fracties had die toe te schrijven zijn aan overgewicht/obesitas voor colorectale kanker, pancreaskanker en postmenopauzale borstkanker ( 33 ).
Verlaagt het vermijden van gewichtstoename of afvallen het risico op kanker?
De meeste gegevens over de vraag of het vermijden van gewichtstoename of het afvallen het risico op kanker vermindert, zijn afkomstig uit cohort- en case-controlstudies . Net als bij observationele onderzoeken naar obesitas en het risico op kanker, kunnen deze onderzoeken moeilijk te interpreteren zijn omdat mensen die afvallen of gewichtstoename vermijden op andere manieren kunnen verschillen van mensen die dat niet doen.
Desalniettemin, wanneer het bewijs uit meerdere observationele studies consistent is, is de kans groter dat de associatie echt is. Veel observationele onderzoeken hebben consistent bewijs geleverd dat mensen met een lagere gewichtstoename tijdens de volwassenheid een lager risico hebben op darmkanker, nierkanker en – voor postmenopauzale vrouwen – borst-, endometrium- en eierstokkanker ( 34 ).
Minder studies hebben mogelijke associaties tussen gewichtsverlies en het risico op kanker onderzocht. Sommige hiervan hebben een verminderd risico op borst-, endometrium-, colon- en prostaatkanker gevonden bij mensen die zijn afgevallen. De meeste van deze onderzoeken konden echter niet beoordelen of het gewichtsverlies opzettelijk of onopzettelijk was (en mogelijk verband hield met onderliggende gezondheidsproblemen).
Sterker bewijs voor een verband tussen gewichtsverlies en het risico op kanker is afkomstig van onderzoeken bij mensen die bariatrische chirurgie hebben ondergaan (een operatie aan de maag of darmen om gewichtsverlies te veroorzaken). Zwaarlijvige mensen die bariatrische chirurgie ondergaan, lijken een lager risico te lopen op aan obesitas gerelateerde kankers dan zwaarlijvige mensen die geen bariatrische chirurgie ondergaan ( 35 ).
Desalniettemin ontdekte het vervolgonderzoek naar gewicht en borstkanker in het Women’s Health Initiative ( 36 ) dat voor vrouwen die bij aanvang al overgewicht of obesitas hadden , gewichtsverandering (toename of verlies) niet geassocieerd was met het risico op borstkanker tijdens de follow-up. -omhoog. Bij vrouwen die bij aanvang een normaal gewicht hadden, was een toename van meer dan 5% van het lichaamsgewicht echter geassocieerd met een verhoogd risico op borstkanker.
Hoe beïnvloedt obesitas de overlevingskansen van kanker?
Het meeste bewijs over obesitas bij overlevenden van kanker is afkomstig van mensen bij wie de diagnose borst-, prostaat- of colorectale kanker is gesteld. Onderzoek wijst uit dat obesitas verschillende aspecten van het overleven van kanker kan verergeren , waaronder kwaliteit van leven , terugkeer van kanker, progressie van kanker en prognose (overleving) ( 37 , 38 ).
Obesitas wordt bijvoorbeeld in verband gebracht met een verhoogd risico op behandelingsgerelateerd lymfoedeem bij overlevenden van borstkanker ( 39 ) en incontinentie bij overlevenden van prostaatkanker die worden behandeld met radicale prostatectomie ( 40 ). In een groot klinisch onderzoek met patiënten met stadium II en stadium III rectumkanker, hadden degenen met een hogere baseline BMI (vooral mannen) een verhoogd risico op lokaal recidief ( 41 ). Overlijden door multipel myeloom is 50% meer kans voor mensen met de hoogste niveaus van obesitas in vergelijking met mensen met een normaal gewicht ( 42 ).
Verschillende gerandomiseerde klinische onderzoeken bij overlevenden van borstkanker hebben interventies voor gewichtsverlies gerapporteerd die resulteerden in zowel gewichtsverlies als gunstige veranderingen in biomarkers die zijn gekoppeld aan het verband tussen obesitas en prognose ( 43 , 44 ). Er is echter weinig bewijs of gewichtsverlies de terugkeer of prognose van kanker verbetert ( 45 ). De NCI-gesponsorde Breast Cancer WEight Loss (BWEL) Study , een gerandomiseerde fase III-studie die momenteel deelnemers rekruteert, zal het herhalingspercentage vergelijken bij vrouwen met overgewicht en obesitas die deelnemen aan een programma voor gewichtsverlies na de diagnose van borstkanker met dat bij vrouwen die neem niet deel aan het afslankprogramma.
Welk onderzoek wordt er gedaan naar obesitas en kanker?
Verschillende onderzoeksgebieden onderzoeken mechanismen die obesitas en kanker met elkaar verbinden ( 29 , 46 ). Eén onderzoeksgebied omvat het begrijpen van de rol van de microben die in het menselijke maagdarmkanaal leven (gezamenlijk de darmmicrobiota of microbioom genoemd ) bij zowel type 2-diabetes als obesitas. Beide aandoeningen zijn geassocieerd met dysbiose, een onbalans in de verzameling van deze microben. De darmmicrobiomen van zwaarlijvige mensen zijn bijvoorbeeld anders en minder divers dan die van niet-zwaarlijvige mensen. Onevenwichtigheden in de darmflora worden geassocieerd met ontstekingen , veranderde stofwisselingen genotoxiciteit, die op hun beurt verband kan houden met kanker. Experimenten bij muizen tonen aan dat het microbioom de werkzaamheid van sommige soorten kankerbehandelingen, met name immunotherapie , kan beïnvloeden ( 47 , 48 ). Onderzoekers beginnen na te denken over manieren om de microbiota van kankerpatiënten te veranderen om hun resultaten te verbeteren.
Een ander onderzoeksgebied is de rol van insulinereceptorsignalering bij kanker . Veel kankercellen brengen verhoogde niveaus van IR-A tot expressie, een vorm van de insulinereceptor met een hoge affiniteit voor insuline en verwante groeifactoren . Onderzoekers onderzoeken hoe deze factoren bijdragen aan stofwisselingsziekten en kanker en welke nuttige doelen kunnen zijn voor therapeutische interventies om aan obesitas gerelateerde kankers te voorkomen.
Onderzoekers proberen ook te begrijpen waarom het verband tussen zwaarlijvigheid en de risico’s van sommige vormen van kanker verschilt tussen raciale/etnische groepen. Zo blijkt obesitas bij Afro-Amerikaanse mannen sterker geassocieerd te zijn met een verhoogd risico op prostaatkanker dan bij blanke mannen ( 49 ). Deze waarneming kan een verschil weerspiegelen in de biologische effecten van obesitas tussen deze twee groepen, zoals een verschil in de effecten van obesitas op ontstekingen of insulinesecretie.
NCI ondersteunt onderzoek naar obesitas en kankerrisico door middel van een verscheidenheid aan activiteiten, waaronder grote samenwerkingsinitiatieven, internet- en gegevensbronnen, extramurale en intramurale epidemiologische studies, basiswetenschap en middelen voor verspreiding en implementatie. Zo verbindt het Transdisciplinair Onderzoek naar Energetica en Kanker (TREC)-initiatief vier onderzoekscentra en een coördinatiecentrum om te onderzoeken hoe de gecombineerde effecten van obesitas, slechte voeding en lage niveaus van fysieke activiteit het risico op kanker verhogen.
Het NCI Cohort Consortium is een extramuraal-intramurale samenwerking binnen de afdeling Kankerbestrijding en Populatiewetenschappen van het NCI dat meer dan 50 prospectieve cohortstudies van over de hele wereld combineert met meer dan zeven miljoen deelnemers. De onderzoeken verzamelen informatie over energiebalansgerelateerde factoren van elk cohort. De grote omvang van het onderzoek zal onderzoekers in staat stellen een beter beeld te krijgen van hoe zwaarlijvigheid-gerelateerde factoren verband houden met minder vaak voorkomende kankers , zoals kanker van de schildklier, galblaas, hoofd-hals en nieren.
Geselecteerde referenties
- Flegal KM, Kit BK, Orpana H, Graubard BI. Associatie van mortaliteit door alle oorzaken met overgewicht en obesitas met behulp van standaard body mass index-categorieën: een systematische review en meta-analyse. JAMA2013; 309(1):71-82.
- Kitahara CM, Flint AJ, Berrington de Gonzalez A, et al. Associatie tussen zwaarlijvigheid klasse III (BMI van 40-59 kg/m 2) en mortaliteit: een gepoolde analyse van 20 prospectieve onderzoeken. PLoS Geneeskunde 2014; 11(7):e1001673.
- Nationaal centrum voor gezondheidsstatistieken. Gezondheid, Verenigde Staten, 2015: met speciale functie voor rassenAfsluiten Disclaimeren etnische gezondheidsverschillenAfsluiten Disclaimer. Hyattsville, MD. 2016.
- Ogden CL, Carroll MD, Lawman HG, et al. Trends in de prevalentie van obesitas bij kinderen en adolescenten in de Verenigde Staten, 1988-1994 tot en met 2013-2014. JAMA2016; 315(21):2292-2299.
- Ogden CL, Carroll MD, Kit BK, Flegal KM. Prevalentie van obesitas bij kinderen en volwassenen in de Verenigde Staten, 2011-2012. JAMA2014; 311(8):806-814.
- Lauby-Secretan B, Scoccianti C, Loomis D, et al. Lichaamsvet en kanker – gezichtspunt van de IARC-werkgroep. New England Journal of Medicine2016; 375(8):794-798. doi: 1056/NEJMsr1606602Afsluiten Disclaimer.
- Setiawan VW, Yang HP, Pike MC, et al. Type I en II endometriumkankers: hebben ze verschillende risicofactoren? Tijdschrift voor klinische oncologie2013; 31(20):2607-2618.
- Dougan MM, Hankinson SE, Vivo ID, et al. Prospectief onderzoek naar lichaamsgrootte gedurende de levensloop en de incidentie van endometriumkanker bij premenopauzale en postmenopauzale vrouwen. Internationaal tijdschrift voor kanker2015; 137(3):625-37.
- Hoyo C, Cook MB, Kamangar F, et al. Body mass index in relatie tot oesofageale en oesofagogastrische junctie adenocarcinomen: een gepoolde analyse van het International BEACON Consortium. Internationaal tijdschrift voor epidemiologie2012; 41(6):1706-1718.
- Chen Y, Liu L, Wang X, et al. Body mass index en risico op maagkanker: een meta-analyse van een populatie met meer dan tien miljoen uit 24 prospectieve onderzoeken . Kankerepidemiologie, biomarkers en preventie2013; 22(8):1395-1408.
- Chen Y, Wang X, Wang J, Yan Z, Luo J. Overgewicht en het risico op primaire leverkanker: een bijgewerkte meta-analyse van prospectieve onderzoeken. Europees tijdschrift voor kanker2012; 48(14):2137-2145.
- Campbell PT, Newton CC, Freedman ND, et al. Body mass index, middelomtrek, diabetes en risico op leverkanker voor Amerikaanse volwassenen. Kankeronderzoek2016; 76(20):6076-6083.
- Wang F, Xu Y. Body mass index en risico op niercelkanker: een dosis-respons-meta-analyse van gepubliceerde cohortstudies. Internationaal tijdschrift voor kanker2014; 135(7):1673-86.
- Sanfilippo KM, McTigue KM, Fidler CJ, et al. Hypertensie en obesitas en het risico op nierkanker in 2 grote cohorten Amerikaanse mannen en vrouwen. Hypertensie2014; 63(5):934-41.
- Wallin A, Larsson SC. Body mass index en risico op multipel myeloom: een meta-analyse van prospectieve onderzoeken. Europees tijdschrift voor kanker2011; 47(11):1606-1615.
- Niedermaier T, Behrens G, Schmid D, et al. Body mass index, fysieke activiteit en risico op meningeoom en glioom bij volwassenen: een meta-analyse. Neurologie2015; 85(15):1342-1350.
- Genkinger JM, Spiegelman D, Anderson KE, et al. Een gepoolde analyse van 14 cohortstudies van antropometrische factoren en het risico op alvleesklierkanker. Internationaal tijdschrift voor kanker2011; 129(7):1708-1717.
- Ma Y, Yang Y, Wang F, et al. Obesitas en risico op colorectale kanker: een systematische review van prospectieve studies. PLoS Een2013; 8(1):e53916.
- Wereld Kanker Onderzoek Fonds Internationaal/Amerikaans Instituut voor Kankeronderzoek. Projectrapport continue update: dieet, voeding, lichaamsbeweging en galblaaskanker. 2015. Beschikbaar op http://www.wcrf.org/sites/default/files/Gallbladder-Cancer-2015-Report.pdfAfsluiten Disclaimer.
- Li L, Gan Y, Li W, Wu C, Lu Z. Overgewicht, obesitas en het risico op galblaas- en extrahepatische galwegkankers: een meta-analyse van observationele studies. Obesitas (zilveren lente)2016; 24(8):1786-1802.
- Renehan AG, Tyson M, Egger M, Heller RF, Zwahlen M. Body-mass index en incidentie van kanker: een systematische review en meta-analyse van prospectieve observationele studies. Lancet2008; 371(9612):569-578.
- Munsell MF, Sprague BL, Berry DA, Chisholm G, Trentham-Dietz A. Body mass index en risico op borstkanker volgens postmenopauzaal gebruik van oestrogeen-progestageen en hormoonreceptorstatus. Epidemiologische beoordelingen2014; 36:114-136.
- Brinton LA, Cook MB, McCormack V, et al. Antropometrische en hormonale risicofactoren voor borstkanker bij mannen: projectresultaten voor het poolen van borstkanker bij mannen. Tijdschrift van het National Cancer Institute2014; 106(3):djt465.
- Samenwerkingsgroep voor epidemiologische studies van eierstokkanker. Eierstokkanker en lichaamsgrootte: individuele meta-analyse van deelnemers met 25.157 vrouwen met eierstokkanker uit 47 epidemiologische onderzoeken. PLoS Geneeskunde2012; 9(4):e1001200.
- Kitahara CM, McCullough ML, Franceschi S, et al. Antropometrische factoren en risico op schildklierkanker per histologisch subtype: gepoolde analyse van 22 prospectieve onderzoeken. Schildklier2016; 26(2):306-318.
- Gregor MF, Hotamisligil GS. Ontstekingsmechanismen bij obesitas. Jaaroverzicht Immunologie2011; 29:415-445.
- Randi G, Franceschi S, La Vecchia C. Galblaaskanker wereldwijd: geografische spreiding en risicofactoren. Internationaal tijdschrift voor kanker2006; 118(7):1591-1602.
- Bishayee A. De rol van ontsteking en leverkanker. Vooruitgang in experimentele geneeskunde en biologie2014; 816:401-435.
- Gallagher EJ, LeRoith D. Obesitas en diabetes: het verhoogde risico op kanker en kankergerelateerde mortaliteit. Fysiologische beoordelingen2015; 95(3):727-748.
- Seo BR, Bhardwaj P, Choi S. Obesitas-afhankelijke veranderingen in interstitiële ECM-mechanica bevorderen borsttumorvorming. Wetenschap Translationele geneeskunde2015; 7(301):301ra130.
- Roberts DL, Dive C, Renehan AG. Biologische mechanismen die obesitas en kankerrisico met elkaar verbinden: nieuwe perspectieven. Jaaroverzicht Geneeskunde2010; 61:301-316.
- Arnold M, Pandeya N, Byrnes G, et al. Wereldwijde last van kanker toe te schrijven aan hoge body-mass index in 2012: een populatie-gebaseerd onderzoek. Lancet Oncologie 2015; 16(1):36-46.
- Whiteman DC, Wilson LF. De fracties van kanker die kunnen worden toegeschreven aan aanpasbare factoren: een wereldwijd overzicht. Kankerepidemiologie2016; 44:203-221.
- Keum N, Greenwood DC, Lee DH, et al. Gewichtstoename bij volwassenen en aan vetzucht gerelateerde kankers: een dosis-respons-meta-analyse van prospectieve observationele onderzoeken. Tijdschrift van het National Cancer Institute2015; 107(2). pii: djv088.
- Tee MC, Cao Y, Warnock GL, Hu FB, Chavarro JE. Effect van bariatrische chirurgie op oncologische uitkomsten: een systematische review en meta-analyse. Chirurgische endoscopie2013; 27(12):4449-4456.
- Neuhouser ML, Aragaki AK, Prentice RL, et al. Overgewicht, obesitas en postmenopauzaal invasief risico op borstkanker: een secundaire analyse van de gerandomiseerde klinische onderzoeken van het Women’s Health Initiative. JAMA Oncologie2015; 1(5):611-621.
- Calle EE, Rodriguez C, Walker-Thurmond K, Thun MJ. Overgewicht, obesitas en sterfte door kanker in een prospectief bestudeerd cohort van Amerikaanse volwassenen. New England Journal of Medicine2003; 348(17):1625-1638.
- Schmitz KH, Neuhouser ML, Agurs-Collins T, et al. Impact van obesitas op het overleven van kanker en de mogelijke relevantie van ras en etniciteit. Tijdschrift van het National Cancer Institute2013; 105(18):1344-1354.
- Paskett ED, Dean JA, Oliveri JM, Harrop JP. Kankergerelateerde risicofactoren voor lymfoedeem, diagnose, behandeling en impact: een overzicht. Tijdschrift voor klinische oncologie2012; 30(30):3726-3733.
- Gacci M, Sebastianelli A, Salvi M, et al. De rol van abdominale obesitas voor functionele uitkomsten en complicaties bij mannen die werden behandeld met radicale prostatectomie voor prostaatkanker: resultaten van het Multicenter Italian Report on Radical Prostatecomy (MIRROR) -onderzoek. Scandinavisch tijdschrift voor urologie2014; 48(2):138-145.
- Meyerhardt JA, Tepper JE, Niedzwiecki D, et al. Impact van de body mass index op uitkomsten en behandelingsgerelateerde toxiciteit bij patiënten met stadium II en III rectumkanker: bevindingen van Intergroup Trial 0114. Journal of Clinical Oncology2004; 22(4):648-657.
- Teras LR, Kitahara CM, Birmann BM, et al. Lichaamsgrootte en mortaliteit bij multipel myeloom: een gepoolde analyse van 20 prospectieve onderzoeken. Brits tijdschrift voor hematologie2014; 166(5):667-676.
- Goodwin PJ, Segal RJ, Vallis M, et al. Gerandomiseerde studie van een telefonische interventie voor gewichtsverlies bij postmenopauzale vrouwen met borstkanker die letrozol krijgen: de LISA-studie. Tijdschrift voor klinische oncologie2014; 32(21):2231-2239.
- Harrigan M, Cartmel B, Loftfield E, et al. Gerandomiseerde studie waarin telefonische versus persoonlijke counseling voor gewichtsverlies wordt vergeleken over lichaamssamenstelling en circulerende biomarkers bij vrouwen die worden behandeld voor borstkanker: de studie over levensstijl, lichaamsbeweging en voeding (LEAN). Tijdschrift voor klinische oncologie2016; 34(7):669-676.
- Goodwin PJ. Uitkomsten van obesitas en borstkanker: hoeveel bewijs is er nodig om de praktijk te veranderen? Tijdschrift voor klinische oncologie2016; 34(7):646-648. Epub 28 december 2015 doi: 1200/JCO.2015.64.7503Afsluiten Disclaimer.
- Sheflin AM, Whitney AK, Weir TL. Kankerbevorderende effecten van microbiële dysbiose. Huidige oncologierapporten2014; 16(10):406.
- Sivan A, Corrales L, Hubert N, et al. Commensal Bifidobacterium bevordert de immuniteit tegen tumoren en vergemakkelijkt de werkzaamheid tegen PD-L1. Wetenschap2015; 350(6264):1084-1089.
- Vetizou M, Pitt JM, Daillère R, et al. Antikanker-immunotherapie door CTLA-4-blokkade is afhankelijk van de darmmicrobiota. Wetenschap2015; 350(6264):1079-1084.
- Barrington WE, Schenk JM, Etzioni R, et al. Verschil in associatie van obesitas met het risico op prostaatkanker tussen Amerikaanse Afro-Amerikaanse en niet-Spaanse blanke mannen in de Selenium and Vitamin E Cancer Prevention Trial (SELECT). JAMA Oncologie2015; 1(3):342-349.
Gerelateerde bronnen
